Βιογραφικό

Στο χώρο της ψυχικής υγείας έχουν αναπτυχθεί διάφορες μορφές θεραπείας με το πέρασμα των χρόνων. Με πρώτο και αδιαφιλονίκητο αρχηγό όλων των θεραπειών την ψυχανάλυση. Όλες οι θεωρίες που ακολούθησαν είτε χρησιμοποίησαν στοιχεία της ψυχαναλυτικής θεωρίας για να στηριχθούν και να εξελιχθούν οι ίδιες, είτε και απέρριψαν πλήρως το περιεχόμενο της.
Στο παρόν άρθρο δεν θα ήθελα να ασχοληθώ με την ψυχανάλυση αλλά με μια πιο σύγχρονη θεωρία που χρησιμοποιείται τα τελευταία τριάντα χρόνια στην θεραπεία της ψυχικής υγείας, την συστημική θεωρία.

  
Όλες οι θεραπείες της ψυχικής υγείας ξεκινούν από ένα θεωρητικό υπόβαθρο. Έτσι και η συστημική θεραπεία στηρίζεται σε ένα θεωρητικό πλαίσιο, που είναι όμως αρκετά ευρύ και ευέλικτο, μιας και βασική αρχή της θεωρίας είναι να αμφισβητεί και την ίδια της τη γνώση. Η συστημική θεωρία βασίστηκε στη γενική θεωρία συστημάτων (Bertalanfy, 1968). Πρόκειται για μια θεωρία η οποία αναπτύχθηκε αρχικά στο χώρο της μηχανικής, για να βρει αργότερα εφαρμογή και σε άλλες επιστήμες, όπως η οικονομία, η βιολογία, και η πληροφορική.
Για πολλά χρόνια, οι επιστήμονες προσπαθούσαν να εξηγήσουν πολύπλοκα φαινόμενα ξεκινώντας από τα βασικά τους συστατικά στοιχεία που ήταν όμως πολύ απλά στη φύση τους για να δώσουν μια ολοκληρωμένη ερμηνεία του όλου. Ένα από τα πιο δισεπίλυτα προβλήματα είναι η εξήγηση της σκοπιμότητας που διέπει τη συμπεριφορά με βάση απλές, μηχανιστικές διαδικασίες. Η συστημική θεωρία πρόσφερε μια εναλλακτική λύση σ’ αυτό το αδιέξοδο δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο η σκόπιμη συμπεριφορά εμφανίζεται ως ιδιότητα ενός συστήματος που αποτελείται από απλά στοιχεία τα οποία όμως δεν χαρακτηρίζονται από σκοπιμότητα.
Πάνω στην ίδια λογική, η συστημική θεωρία βρήκε εφαρμογή και στο χώρο της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής, αντιμετωπίζοντας τα ανθρώπινα 'προβλήματα' ως εγγενείς και δυναμικές ιδιότητες των κοινωνικών συστημάτων και ιδιαίτερα της οικογένειας, και όχι ως χαρακτηριστικό των ατόμων που απαρτίζουν αυτό το κοινωνικό σύστημα.
Τι είναι όμως το σύστημα; Σύστημα είναι ένα σύμπλεγμα αλληλοεπηρεαζόμενων και αλληλοεξαρτώμενων μεταξύ τους στοιχείων. Κάθε αλλαγή σε κάποιο στοιχείο του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα (Bateson, 1972). Το σύστημα δεν είναι απλά το άθροισμα των μερών του, αλλά μια οργανική ενότητα που διαφέρει ποιοτικά από τα επιμέρους κομμάτια που την απαρτίζουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι η οικογένεια. Ένα σύμπλεγμα αλληλοεπηρεαζόμενων και αλληλοεξαρτώμενων μεταξύ τους ατόμων. Κάθε αλλαγή σε κάποιο μέλος της οικογένειας επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. Η οικογένεια όμως δεν είναι απλά το άθροισμα των μελών της, της μαμάς, του μπαμπά, των παιδιών, της γιαγιάς, αλλά μια ενότητα όλων αυτών που διαφέρουν μεταξύ τους ποιοτικά. Όπως οι ποιότητες του κάθε μέλους είναι μοναδικές έτσι και η κάθε οικογένεια είναι εντελώς μοναδική. Άλλα ανθρώπινα συστήματα είναι η σχολική τάξη, η ομάδα εργασίας, μια επιχείρηση, μία αθλητική ομάδα, κ.τ.λ.
Πώς επηρεάζεται η θεραπεία από την θεωρία τελικά; Στα πλαίσια της συστημικής προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία και τη συμβουλευτική, ο θεραπευόμενος κατανοείται κι αντιμετωπίζεται ως μέλος ενός συστήματος που βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση κι 'ανταλλαγή' πληροφοριών με τα υπόλοιπα μέλη του συστήματος (π.χ. της οικογένειας, της σχολικής τάξης, της επιχείρησης στην οποία δουλεύει, κ.λ.π.), αλλά και ταυτόχρονα με άλλα μικρότερα, ή μεγαλύτερα συστήματα, στα οποία είναι μέλος. Το αίτημα του ατόμου -του ζευγαριού ή της οικογένειας- για βοήθεια εξετάζεται από τον συστημικό ψυχοθεραπευτή, πάντα σε συνάρτηση με τον συγκεκριμένο ρόλο και θέση που κάθε μέλος του συστήματος έχει στην παρούσα φάση της εξέλιξής του.
Ποια είναι η συμβολή της συστημικής θεραπείας στην ψυχική υγεία τελικά; Η αλλαγή της ψυχοθεραπευτικής έμφασης από το άτομο στα συστήματα που αλληλεπιδρούν είναι παράλληλη με μία σημαντική επιστημολογική μετάβαση, τη μετακίνηση των επιστημών του ανθρώπου από το ιατροκεντρικό στο ολιστικό μοντέλο αντιμετώπισης της ψυχοσωματικής υγείας.
Από την άλλη, ο άνθρωπος που ζητάει βοήθεια βγαίνει από το ρόλο του 'προβληματικού', αφού η προσωπική του πορεία συνδέεται με τις εξελικτικές φάσεις των συστημάτων (οικογένεια καταγωγής, εργασία, εκπαίδευση) που ζει κι ανήκει, ενώ ταυτόχρονα δίνεται έμφαση στην προσωπική ευθύνη του ανθρώπου για την ομαλή ψυχοπνευματική του εξέλιξη και αυτοπραγμάτωση.

Στο πλαίσιο της συνεχούς εκπαίδευσης, αυτοεξέλιξης και εναρμόνισης με τις πιο σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις στον χώρο της ψυχοθεραπείας στο γραφείο μου χρησιμοποιώ την προσέγγιση της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας (CBH). Το μοντέλο αυτό συνδυάζει δύο πολύ επιτυχημένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, την Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία και την Κλινική Υπνοθεραπεία. Οι επιστημονικές έρευνες μέχρι σήμερα μας επιβεβαιώνουν ότι ο συνδυασμός αυτών των δύο μοντέλων είναι κατάλληλος για την θεραπεία θεμάτων ψυχικής υγείας, όπως αγχώδεις διαταραχές, συναισθηματικές διαταραχές, ψυχοσωματικές διαταραχές καθώς και για ειδικές εφαρμογές όπως ο πόνος, η συναισθηματική υπερφαγία, ο ανώδυνος τοκετός, η αύξηση της αυτοπεποίθησης και η επίτευξη κορυφαίων επιδόσεων στα σπορ.

Η Κλινική Υπνοθεραπεία χρησιμοποιεί την ύπνωση, μια τεχνική όπου ο εγκέφαλος μας βρίσκεται σε μία διαφορετική κατάσταση συνειδητότητας και είναι δεκτικός στην αλλαγή. H ύπνωση είναι μία φυσιολογική κατάσταση του μυαλού μας, η οποία συμβαίνει καθημερινά, τις περισσότερες φορές χωρίς καν να το αντιληφθούμε, όπως -για παράδειγμα- όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο και έχουμε χαθεί μέσα στις εικόνες που δημιουργούνται στο μυαλό μας. Κατά τη διάρκεια της ύπνωσης ο εγκέφαλός μας εκπέμπει σε κύματα άλφα και θήτα, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στο μυαλό μας να είναι πιο δεκτικό και να εκπαιδεύεται ευκολότερα. Πρόκειται λοιπόν για μια καθαρά νευροβιολογική διαδικασία που στηρίζεται πάνω στην σύγχρονη νευροεπιστήμη.
Η υπνοθεραπεία φαίνεται να βελτιώνει και να επηρεάζει τις ζωές αλλάζοντας τον τρόπο που ένα άτομο διαμορφώνει συνήθειες, σκέψεις και κατ’ επέκταση πεποιθήσεις. Ως κύριο αποτέλεσμα, αυτή η μέθοδος απελευθερώνει ορμόνες στον εγκέφαλο μας όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, οι οποίες είναι απαραίτητες για να ζήσουμε πιο ευχάριστά την παρούσα στιγμή.
Η θεραπεία έχει βραχεία θεραπευτική μορφή. Μέσα στις συνεδρίες ο θεραπευόμενος εκπαιδεύεται στις τεχνικές της Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας, δηλαδή στην παρατήρηση της σκέψης του και στην ενεργοποίηση της χρήσης της λογικής σκέψης.
Αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας αποτελεί η εκπαίδευση στο Mindfulness ή αλλιώς Ενσυνειδητότητα, όπου ο θεραπευόμενος θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει τα προνόμια, τα οφέλη και τα μοναδικά ευεργετήματα της μη ταύτισης με τις σκέψεις, να εμπεδώσει έννοιες όπως η δημιουργική αδιαφορία, η απονία, η αφοβία και να εγκαθιδρύσει μέσα του την αναγνώριση, την αποδοχή, την ευγνωμοσύνη, την επιείκεια, την έλλειψη επικριτικότητας και την αγάπη προς τον εαυτό. Όλα αυτά για να επιτευχθούν χρειάζεται ο πελάτης να έχει εκπαιδευτεί σε τεχνικές φυσιολογίας κατά τις οποίες μαθαίνει την σωστή και ήρεμη διαφραγματική αναπνοή, την νευρομυϊκή χαλάρωση και την προοδευτική χαλάρωση.
Σε αυτό το σημείο το σώμα χαλαρώνει, οπότε η οποιαδήποτε έκκριση ορμονών άγχους (κορτιζόλης, αδρεναλίνης, νορεπινεφρίνης) σταματάει, επιτρέποντας το να ξεκουραστεί. Το μυαλό σταματάει να εστιάζει σε εξωτερικά γεγονότα και ενεργοποιείται η διαδικασία της ενδοσκόπησης αναγκάζοντας το να εστιάσει στο πραγματικό πρόβλημα και να ενεργοποιήσει το μηχανισμό αυτοθεραπείας του σώματος.
Στη συνέχεια ακολουθούν τεχνικές της Αναλυτικής Υπνοθεραπείας, όπου γίνεται μια βαθιά αναπλαισίωση συναισθημάτων που κωδικοποιήθηκαν σε πρώιμη παιδική ηλικία μέχρι ο θεραπευόμενος να νιώσει βαθιά άνετος και απελευθερωμένος.
Σημαντικά κομμάτια μέσα στην θεραπεία είναι η ψυχοεκπαίδευση του πελάτη σε επικοινωνιακές τεχνικές και στοιχεία της διεκδικητικής συμπεριφοράς που θα χρησιμεύσουν ώστε το άτομο να εκφράσει όλη αυτήν τη σπουδαία εσωτερική εργασία που έχει συντελεστεί.
Το 1958 η AMA (Αμερικανική Ιατρική Ένωση) αναγνώρισε την υπνοθεραπεία ως μία αποδεδειγμένα αποτελεσματική θεραπευτική τεχνική.