Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας. Είναι μία ασθένεια εκφυλιστική και θανατηφόρα. Εντοπίζεται σε άτομα πάνω από 65 ετών, σπανιότερα δε και από την ηλικία των 50. Σήμερα στην Ελλάδα πάσχουν 160.000 άνθρωποι, στην Ευρώπη 7.300.000 και σ' όλο τον κόσμο περίπου 35.000.000.

Οι παραπάνω αριθμοί, σύμφωνα με μελέτες, πρόκειται ως το 2050 να τετραπλασιαστούν. Η αυξητική αυτή στάση οφείλεται σε μία βασική παράμετρο που είναι το αυξανόμενο ηλικιακά επίπεδο ζωής, το οποίο όμως και δεν είναι το μόνο. Η ονοματολογία της ασθένειας οφείλεται στο Γερμανό ψυχίατρο και νευροπαθολόγο Αλοΐσιο Αλτσχάιμερ που το 1906 περιέγραψε τη συμπτωματολογία, τα στάδια και τη φθίνουσα πορεία της. Η έντονη δραστηριοποίηση της επιστημονικής κοινότητας αλλά και του άμεσου περιβάλλοντος των ασθενών έχουν καταστήσει τη μορφή της άνοιας αυτής παγκοσμίως γνωστή.

Με τον όρο άνοια, γενικά, δηλώνουμε την επίκτητη ή μερική ή ολική απώλεια των διανοητικών και συναισθηματικών ικανοτήτων του ατόμου, δηλ. π.χ. της μνήμης, της κρίσης, του λόγου, της προσωπικότητας, της επιφανειακής ή της σε βάθος συναισθηματικής φόρτισης (θλίψη, χαρά, απογοήτευση), καθώς επίσης και της καθημερινής  κινητικής λειτουργικής συμπεριφοράς. Την άνοια μπορούν να προκαλέσουν τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, μεγάλα και μικρά, οι όγκοι του εγκεφάλου, η νόσος του Πάρκινσον, το AIDS, διάφορες εγκεφαλίτιδες, μεταβολικά νοσήματα, νοσήματα του θυρεοειδούς, διάφορα φάρμακα κ.ά.

Η έγκαιρη διάγνωση

Η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας έχει μεγάλη σημασία για τους εξής λόγους: Καθώς η νόσος αυτή επηρεάζει όχι μόνο τον ασθενή, αλλά και ευρύτερα την οικογένειά του, η πρώιμη διάγνωση δίνει τα χρονικά περιθώρια αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον όλων αυτών των ατόμων. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ριζική θεραπεία, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας φάρμακα που ανακόπτουν την εξέλιξη της νόσου. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση και χορηγηθούν τα σκευάσματα αυτά, τόσο ουσιαστικότερα είναι τα αποτελέσματά τους.

Πρώιμες ανησυχητικές παρατηρήσεις

Η λεπτομερής νευροψυχολογική μελέτη μπορεί να αποκαλύψει ήπιες γνωστικές δυσκολίες μέχρι και οκτώ έτη προτού τη διάγνωση της νόσου Αλτσχάιμερ. Το πιο αξιοπρόσεχτο σύμπτωμα είναι η απώλεια μνήμης πρόσφατων περιστατικών και η αδυναμία συγκράτησης νέων πληροφορίων. Ίσως επίσης και η αδυναμία ενός προγραμματισμού ή των απλών δραστηριοτήτων ή της ευελιξίας της σκέψης να σηματοδοτούν την εμφάνιση πρώιμων μορφών άνοιας και ειδικότερα των πρώτων σταδίων του Αλτσχάιμερ.

Φάσεις άνοιας

Στα αρχικά στάδια της νόσου, τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα ελαφρά και γι αυτό πολλές φορές προκύπτει μία εσφαλμένη διάγνωση με αναφορά στη φυσιολογική γήρανση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της φάσης οι διαταραχές της μνήμης, όπως το να ξεχνά ο ασθενής τα πρόσφατα γεγονότα ενώ συνήθως μπορεί να θυμάται με λεπτομέρειες τα παλιά. Καθώς η νόσος Αλτσχάιμερ εξελίσσεται, εμφανίζοντας όλα εκείνα τα γνωρίσματα που τη διέπουν, όπως το περιορισμένο λεξιλόγιο, η εξασθένηση της προφορικής και γραπτής γλώσσας, η μειωμένη εκφραστική ικανότητα, η αδυναμία της αντιληπτικής ικανότητας, η παθητική αδιαφορία στα τεκταινόμενα, η πλήρης αδιαφορία για τη σύλληψη των εννοιών του χώρου και του χρόνου, η ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς, κ.ά.  ο ανοϊκός άρρωστος οδηγείται σε πλήρη αποδιοργάνωση της ζωής και της προσωπικότητάς του, γίνεται ανίκανος να φροντίσει τον εαυτό του και καταλήγει να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους συγγενείς του. Στο προχωρημένο στάδιο οι εικόνες που εμφανίζονται στον οικογενειακό χώρο τραυματίζουν όλα τα μέλη της οικογένειας και ειδικότερα εκείνους που έχουν αναλάβει τη φροντίδα του πάσχοντος. Η μοιραία στιγμή για το άτομο έρχεται όταν πια έχει χάσει τις δυνάμεις του και εξαιτίας μιας εξωτερικής αιτίας όπως τα έλκη ή η πνευμονία παραδίδεται στο θάνατο.

Φυσική δραστηριότητα

Η σωματική άσκηση έχει ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση της καρδιά, τη διατήρηση της σωματοδομής και επιπλέον την προστασία του εγκεφάλου από την άνοια. Η καθημερινή πεζοπορία και η καθημερινή πνευματική ενασχόληση συμβάλλουν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση, της καθυστέρησης εκδήλωσης της άνοιας ή της συντήρησης σε ικανοποιητικά επίπεδα του πάσχοντος.

Ο ρόλος της κοινωνικής επαφής

Ηλικιωμένοι με πλούσια κοινωνική ζωή και συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες τείνουν να εμφανίζουν λιγότερα γνωστικά ελλείμματα και μειωμένο κίνδυνο για άνοια. Η αναζήτηση της προσωπικής θέσης, ο προβληματισμός για τη λύση κάποιου προβλήματος δρουν πάντοτε θετικά ασκώντας εσωτερική πίεση και περισσότερη εγκεφαλική ενεργοποίηση.

Νοητικές Ασκήσεις Ενδυνάμωσης

Οι νοητικές λειτουργίες (δηλαδή η μνήμη, η προσοχή, ο λόγος, η κρίση κ.λπ.) των πασχόντων από κάποια μορφή άνοιας ή Αλτσχάιμερ διαταράσσονται και σταδιακά αποδυναμώνονται σε τέτοιο βαθμό που το άτομο να μην είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις καθημερινές του ανάγκες χωρίς τη βοήθεια του συνοδού φροντιστή. Τα όποια φαρμακευτικά παρασκευάσματα έχουμε στο οπλοστάσιό μας μάς επιτρέπουν τη συντηρητική αγωγή για μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Η παράλληλη εφαρμογή ασκήσεων για βελτίωση των νοητικών τους λειτουργιών δεν είναι θεραπευτική αλλά κινητοποιητική και πρέπει να υλοποιείται ειδικευμένο προσωπικό σε κατάλληλο χώρο εργασίας, επιδρά ενθαρρυντικά επιβραδύνοντας την επιδείνωση της κατάστασης. 

Στα στάδια εκείνα, όπου η κατάσταση είναι ελεγχόμενη, οποιαδήποτε δραστηριότητα απαιτεί την πνευματική συμμετοχή του ασθενούς, από τη φροντίδα του κήπου μέχρι το διάβασμα της εφημερίδας, μπορεί να βοηθήσει στην άσκηση των νοητικών του λειτουργιών. Οι δραστηριότητες θα πρέπει να επιλέγονται από το φροντιστή με προσοχή ώστε να ταιριάζουν στις συνήθειες και τα ενδιαφέροντα του ασθενή, να προσφέρουν ευχαρίστηση και να ενθαρρύνουν την ανεξάρτητη και δημιουργική έκφρασή του. Οι ασκήσεις αυτές εκτελούνται είτε ατομικά, είτε ομαδικά στα Κέντρα Ημέρας ανοϊκών ασθενών και σε ειδικά ιατρεία μνήμης. Η καθοδήγηση των συγγενικών προσώπων – φροντιστών από το επιστημονικό προσωπικό των παραπάνω κέντρων για περαιτέρω ασκήσεις στο σπίτι θεωρείται σημαντική και αναγκαία. Ο όποιος αυτοσχεδιασμός καλό είναι να αποφεύγεται.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Οι γνώσεις μας πάνω στις αιτίες της Νόσου Aλτσχάιμερ αυξάνονται αλματωδώς. Μέχρι στιγμής καμία θεραπεία δεν έχει αποδείξει ότι προλαμβάνει την εμφάνισή της, μπορούμε όμως να πάρουμε μέτρα προκειμένου να ελέγξουμε τους πιθανούς παράγοντες κινδύνου.

Αυτά περιλαμβάνουν:

• Μείωση των επιπέδων χοληστερόλης και ομοκυστεΐνης
• Έλεγχο του διαβήτη
• Τακτική σωματική άσκηση
• Κοινωνικοποίηση
• Υγιεινή Διατροφή – μεσογειακή διατροφή

• Δραστηριότητες που διεγείρουν τις νοητικές λειτουργίες

Όλες οι παραπάνω στρατηγικές είναι καλό να ακολουθούνται, καθώς συμβάλλουν στη διατήρηση και βελτίωση της καλής υγείας γενικότερα. Διάφοροι προδιαθεσικοί παράγοντες καθώς και το στοιχείο της  κληρονομικότητας δεν έχουν επαρκώς μελετηθεί γι αυτό και δεν μπορούμε με σαφήνεια να τοποθετηθούμε.

Προσοχή σε κάτι σημαντικό

Επειδή η νόσος Aλτσχάιμερ προκαλεί σημαντική επιβάρυνση στην οικογένεια σε πολλούς τομείς της ζωής, ασθενείς και φροντιστές δεν πρέπει να δελεάζονται από μη δοκιμασμένες, μη αποδεδειγμένες και μη επιστημονικές θεραπείες, φάρμακα ή στρατηγικές.