Η βιβλιοθεραπεία λειτουργεί ως μέθοδος αποτελεσματικής διαχείρισης των αρνητικών συναισθηματικών ή συμπεριφορικών καταστάσεών μας.

Η επιλογή ενός βιβλίου μπορεί να αποτελέσει ένα ουσιαστικό μέσο για την επίλυση απλών προβλημάτων (συναισθηματικών ή συμπεριφορικών). Μπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία ψυχικών ασθενειών και δυσλειτουργιών καθώς επίσης και να λειτουργήσει επικουρικά και συμπληρωματικά σε διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας.

Ιστορικά η φιλαναγνωσία σε επίπεδο θεραπευτικής διάστασης έχει τη δική της ιστορία. Ξεκίνησε στην Αμερική να εφαρμόζεται από τη δεκαετία του 1930 και συνεχίστηκε δυναμικότερα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο όταν οι ψυχικές πληγές και όχι μόνο των μαχών είχαν αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια τους.

Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί από διάφορους επιστήμονες, όπως για παράδειγμα δασκάλους, ψυχοθεραπευτές, συμβούλους ή επιμελητές βιβλιοθηκών, οι οποίοι εννοείται ότι θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί ανάλογα.

Το αν η βιβλιοθεραπεία έχει χαρακτήρα ομαδικό ή ατομικό αυτό θα το συγκεκριμενοποιήσει ο σύμβουλος με την όποια επιστημονική ιδιότητα έχει. Το ποια βιβλία θα διαβαστούν, σε ποιο χρόνο θα ολοκληρωθεί η ανάγνωση του κειμένου, το αν θα επακολουθήσει συζήτηση – κριτική στο περιεχόμενο του συγγραφικού έργου, είναι ζητήματα σημαντικά για τον ψυχολόγο – ψυχοθεραπευτή.

Μέσα από τη βιβλιοθεραπεία τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν ικανοποιητικά την αυτοαντίληψη, ν' αυξήσουν την προσωπική δυνατότητα κατανόησης του κειμένου και της κριτικής σκέψης για τις ανθρώπινες συμπεριφορές και τα κίνητρα των πρωταγωνιστών, να εμπλουτίσουν την αυτοεκτίμησή τους τοποθετώντας τον εαυτό τους εντός του έργου, να προβληματιστούν και να αποκτήσουν ενδιαφέροντα εκτός του εαυτού τους, να ανακουφιστούν από τη συναισθηματική ή νοητική πίεση που τους ασκείται από το πλήθος των προβλημάτων ή των ανησυχιών ή των φοβιών που τους διακατέχουν, να αντιληφθούν ότι υπάρχουν πολλοί εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης σε κάθε πρόβλημα και να καλλιεργήσουν την ικανότητα της ελεύθερης επικοινωνίας. Κατά την παιδική ηλικία η ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων δρα αποτελεσματικά για το παιδί αφού του επιτρέπει να διεισδύσει σε κόσμους άλλοτε φανταστικούς και άλλοτε ρεαλιστικούς τροφοδοτώντας το με εμπειρίες και γνώσεις που δύσκολα στον πραγματικό χρόνο και χώρο θα αποκτούσε.

Ο στόχος της βιβλιοθεραπείας σε κλινικό επίπεδο, ή αλλιώς ψυχοεκπαίδευσης σε αυτήν την περίπτωση, είναι να εμβαθύνει και να διευρύνει την κατανόηση των ατόμων για τα προβλήματα που αντιπαλεύουν και που χρειάζονται διαχείριση. Το κείμενο μπορεί, επίσης, να επιμορφώσει τα άτομα σχετικά με τις διαταραχές που αντιμετωπίζουν, να κάνει πιο ενεργή τη συμμετοχή τους στη θεραπεία - όταν αυτά ήδη δέχονται κάποια ψυχοθεραπευτική παρέμβαση - και να αυξήσει την προσωπική τους υπευθυνότητα ως προς την ανάρρωσή τους. Επιπλέον, οι άνθρωποι ανακουφίζονται όταν μαθαίνουν ότι και άλλα άτομα αντιπαλεύουν τα ίδια προβλήματα ή διαταραχές με αυτούς, έχοντας καταφέρει επιτυχώς να τα αντιμετωπίσουν ή να τα ξεπεράσουν.

Η βιβλιοθεραπεία έχει εφαρμοστεί σε θεραπευτική βάση σε περιπτώσεις διαταραχών διατροφής, άγχους, συναισθηματικών διαταραχών, αγοραφοβίας, κατάχρησης ουσιών, αλκοόλ και αγχοτικών καταστάσεων. Η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει για την αξία της βιβλιοθεραπείας πάμπολλες περιπτώσεις ισάξιας αποτελεσματικής παρέμβασης με την χορήγηση φαρμάκων ή ψυχοθεραπείας σε ασθενείς π.χ. με κατάθλιψη.

Η ανάγνωση βιβλίων δεν είναι απλά ένα μέσο ψυχαγωγίας, τέχνης και διεύρυνσης των πνευματικών μας οριζόντων, είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την επίλυση πολλών ειδών προβλημάτων με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά στη ζωή μας. Μπορεί λοιπόν το βιβλίο να είναι όχι μόνο φίλος αλλά και σύμβουλος μας.